Aşılar Hakkında Genel Bilgiler
Aşılar, insan vücudunda oluşabilecek enfeksiyonlardan korunmak için en etkili yöntemlerden biridir. Bu yöntem, vücuda enfeksiyonla mücadele edebilecek antikorların üretilmesine yardımcı olur. Aşıların birçok farklı çeşidi vardır ve farklı hastalıklara karşı koruma sağlarlar. Örneğin, kızamık, suçiçeği, hepatit B ve COVID-19 gibi hastalıklar için aşılar mevcuttur. Aşılar, genellikle çocukluk çağından itibaren uygulanmaya başlanır ve düzenli aşı takvimi ile devam eder. Aşıların güvenli ve etkili olmaları için sıkı bir denetim ve kontrol mekanizması vardır. Bu nedenle, aşıların kullanımı, enfeksiyonların yayılmasını önlemek ve toplum sağlığını korumak için önemlidir.
Aşı nedir?
İnsan ve hayvanlarda hastalık yapabilme yeteneğinde olan bakteri , virüs vb. mikropların hastalık yapma yeteneklerinden arındırılarak ya da bazı mikropların salgıladığı toksinlerin etkileri yok edilerek geliştirilen biyolojik ürünlere aşı denir. Aşı sayesinde vücudumuz hastalık yapan mikrop ile karşılaştığında onu hemen tanıyarak yanıt verir ve hastalık oluşmaz.
Neden aşı olmalıyım?
Aşı olmak, belirli enfeksiyonlara yakalanmanızı engellemeye yardımcı olur. Bir enfeksiyon kaparsanız, ve o hastalığa karşı aşılıysanız sizi ciddi şekilde hastalanmaktan da koruyabilir.
Bazı durumlarda aşı olunması, çevredeki diğer insanları da korumaya yardımcı olur. İnsandan insana bulaşabilen hastalıklar için aşıların amacı “sürü bağışıklığına” ulaşmaktır. Sürü bağışıklığı, yeterince insanın artık kolayca yayılamayacak bir hastalığa karşı bağışık olduğu zamandır. Sürü bağışıklığına ulaşmak için birçok kişinin aşılanması gerekir. Bu, herhangi bir nedenle aşı olamayan kişilerin korunmasına yardımcı olur.
Aşılar güvenli midir?
Evet. Bir aşının kullanımı onaylanmadan önce, güvenlik açısından test edilmesi için belirli bir süreçten geçmesi gerekir. Bu, aşıyı denemek için gönüllü olan birçok insanla "klinik denemeler" yapmayı içerir. Bu denemeler sırasında araştırmacılar, aşının ne kadar işe yaradığını ve kaç kişinin yan etkisi olduğunu araştırıyor. Sonuçlar, aşıyı yapan ilaç şirketleri için çalışmayan doktorlar ve diğer uzmanlar tarafından incelenir. Bu uzmanlar, aşının halka verilecek kadar güvenli ve etkili olduğu konusunda hemfikir olmalıdır.
Aşılar işe yarıyor
Kızamık veya boğmaca gibi çocukluk hastalıklarına yakalananların sayısı, bu hastalıklara yönelik aşıların bulunmasından sonra epey azaldı. Bu hastalıklardan birinin salgını olduğunda, çoğunlukla aşılanmayan kişileri etkiler. Bazen aşı olan bir kişi de enfeksiyon kapabilir. Ancak genellikle aşı olmama durumuna göre hastalığı çok daha hafif atlatır.
"Doğal olarak" bağışıklık kazanmak daha iyi değildir.
Gerçekten bir enfeksiyona sahip olmanın sizi gelecekte tekrar kapmaktan koruyabileceği doğrudur. Ancak bu nedenle bilerek enfekte olmaya çalışmak iyi bir fikir değildir. Sağlığınız iyi olsa bile bazı enfeksiyonlara bağlı olarak çok hastalanmanız ve hatta ölmeniz mümkündür. Ayrıca enfeksiyonu ciddi şekilde hastalanma riski taşıyan diğer insanlara da bulaştırabilirsiniz.
Aşılar toksik maddeler içerir mi?
Bazı insanlar, bazı aşılarda bulunan alüminyum gibi bazı bileşenler hakkında endişeleniyor. Ama aşılardaki alüminyum miktarı o kadar az ki size zarar veremez.
Aşılar otizme neden olmaz.
Bilim adamları birçok dikkatli çalışma yaptıktan sonra aşılar ve otizm arasında herhangi bir bağlantı bulamadılar. Yıllar önce, çok küçük bir çalışma, otizm ve aşılar arasında bir bağlantı olduğunu söyledi. Ancak bu çalışmanın yanlış olduğu ortaya çıktı.
Aşı sonrası rutin ateş düşürücü kullanmak gerekir mi?
Çoğu aşıda gerekmez. Ancak B grubu menenjit aşısı sonrası ateş reaksiyonu sık görüldüğü için sadece bu aşıdan hemen önce parasetamol gibi bir ateş düşürücü kullanılması önerilir.
Hangi durumlarda aşı kesinlikle yapılmaz?
Aşı içerisindeki herhangi bir maddeye karşı ciddi alerjik reaksiyon varsa,
Bağışıklık sistemi hastalığı olan ve/veya bağışıklık sistemini baskılayan ilaç kullanmak zorunda olanlar,
Karma aşıdan sonra ilk 7 gün içinde ensefalopati gelişenler,
Gebelikte canlı aşı yapılmaz ( cansız aşılar doktor kontrolünde yapılabilir)
Ev içinde bağışıklığı zayıf bireyler varsa (OPA-ağızdan çocuk felci aşısı için),
Daha önce barsak düğümlenmesi olanlarda (rota aşısı için) aşı yapılmamalıdır.
Prematürelik, hasta olduğu için antibiyotik kullanıyor olmak , üst solunum yolu enfeksiyonu , ameliyat vs durumlarında aşı ertelenir diye bir durum yoktur.
Aşılar yan etkilere neden olur mu?
Genel olarak 3 grupta toplanır.
1-Lokal Yan Etkiler: En sık görülen yan etkilerdir. Aşı yapılan yerde kızarıklık, şişlik, ağrı, ödem gibi bulgular olur. Aşı tipine bağlı olarak %10-60 oranında rastlanabilir. Genellikle ilk birkaç günde görülür. Bölgeye soğuk uygulama, alkollü kompres uygulanabilir ve çok ağrı varsa ağrı kesici ilaçlar kullanılabilir.
2-Sistemik Yan Etkiler: Aşı sonrası ateş, halsizlik, kas ağrısı, baş ağrısı, iştahsızlık gibi sistemik yan etkiler görülebilir. Ateş genellikle ilk 24 saatte başlar. 48-72 saat sürebilir. KKK ve su çiçeği aşıları sonrası döküntüler görülebilir.
3-Alerjik Yan Etkiler: Aşılama sonrası aşı içerisindeki yardımcı maddelere bağlı olarak nadir de olsa ciddi alerjik reaksiyonlar gelişebilir.
Hangi aşıları yaptırmalıyım ve ne zaman?
Bunun için Türkiye Cumhuriyeti aşı takvimi şeması kullanılarak aşılar yapılabilir.